Mosteiro de San Salvador de Bergondo
Segundo probas documentais, xa existía no ano 1138, cando era abade Frei Recendus. Tamén hai constancia da súa existencia por un documento no que se relata o preito que mantiveron en 1140 os habitantes do concello co arcebispo de Compostela sobre os dereitos de pesca das augas do río Mandeo e a explotación das salinas da ría, que os composteláns non querían compartir con eles.
No ano 1256 foi posto baixo a protección do rei Alfonso X, e mais tarde baixo a dos Condes de Andrade, que fixeron reformas e ampliacións, do que son testemuña numerosos escudos pétreos e os porcos bravos esculpidos na igrexa.
No ano 1509, coa reforma ordeada polos Reis Católicos pasou a ser priorato dependente de San Martiño Pinario de Compostela.
Foi declarado Monumento histórico-artístico de carácter nacional no ano 1973.
Descrición
Trátase dun antigo convento benedictino, do que actualmente se conserva en bo estado a igrexa, ainda que moi reformada. Presenta planta basilical de tres naves e tres ábsides. As naves están divididas en catro compartimentos, divididos por pilares con semicolumnas adosadas, que sosteñen os arcos apuntados.
Os ábsides están cubertos por bóvedas de cañón e de cuarto de esfera. A cuberta é de madeira a dúas augas.
As paredes da igrexa están sostidas por sólidos contrafortes e a fachada principal está adornada con arquivoltas semicirculares sobre columnas acodilladas. A porta do templo ten dous pares de columnas con capiteis de follas e con bases tóricas, que soportan un dobre arco abocinado, esculpido con axedrezado e relevos. Dúas ménsulas sosteñen o tímpano adornado somente cuns arcos de medio punto. A consecuencia dunha reforma perdeu a espadaña e o rosetón románico.
No presbiterio e no muro sur pódense ver dous interesantes sartegos medievais.
No seu tellado consérvase o emblema do xabarín, símbolo dos Andrade, familia que sufragou os gastos causados por un incendio do século XIV.
A capela de Santa Catalina, adosada ó muro sur, está datada entre os séculos XIV e XV. Presenta bóveda de crucería e columnas acodilladas. Conserva tamén sartegos medievais.
O claustro do mosteiro foi obxecto de rehabilitación parcial no ano 2004 por parte da Xunta de Galicia, despois de que a finais do s. XX comezasen as labores de limpeza do contorno do edificio, a cargo de varias escolas taller.
